Nederland door asielnoodwet 'geen volwaardige rechtsstaat'

Het invoeren van een noodwet is volgens het kabinet nodig voor het strengste asielbeleid ooit, maar is juridisch niet uit te leggen. Ook andere asielmaatregelen uit het regeerprogramma vormen op zijn minst "een risico voor de Nederlandse rechtsstaat".

Dat concludeert de Nederlandse orde van advocaten op basis van een donderdag gepubliceerde analyse van het regeerakkoord. Vooral de kritiek op het asielhoofdstuk springt ertussenuit.

Volgens de belangenorganisatie wordt "voorzienbaar misbruik" gemaakt van het staatsnoodrecht. "De overheid kan daarmee niet pretenderen een volwaardige rechtsstaat te zijn, alle mooie verklaringen ten spijt", luidt de stevige conclusie. Het is het zoveelste argument waarom de omstreden en veelbesproken noodwet niet deugt.

PVV, VVD, NSC en BBB spraken in het hoofdlijnenakkoord af delen van de Vreemdelingenwet buiten werking te zetten. Dat kan in geval van "buitengewone omstandigheden". Zo kunnen de partijen snel asielbeperkende maatregelen nemen, is het idee. Het kabinet nam het voorstel over.

Sinds de presentatie van het regeerprogramma ligt de noodwet zwaar onder vuur, nog voordat die is gepubliceerd. Dat komt doordat de consequenties groot zijn: de noodwet zet de Eerste en Tweede Kamer tijdelijk buitenspel.

Ambtenaren adviseren nadrukkelijk dat daar geen juridische grond voor is, bleek uit gepubliceerde stukken. Het helpt ook niet mee dat asielminister Marjolijn Faber nog niets heeft laten zien van de beloofde "dragende motivering" voor de noodwet.

"De beschikbare informatie geeft ook geen enkele aanleiding om van die noodzaak uit te gaan", schrijven de advocaten. "Het aantal asielaanvragen in Nederland is momenteel niet uitzonderlijk groot, vergeleken met eerdere jaren en met landen om ons heen."

Mochten het kabinet toch alle hobbels nemen, dan strandt de noodwet uiteindelijk in de Eerste Kamer, bleek dinsdag.

De advocatenclub heeft meer delen uit het asiel- en migratiehoofdstuk van het regeerakkoord met rood onderstreept. De advocaten gebruiken die kleur als maatregelen "in strijd zijn met beginselen van rechtsstatelijkheid".

Dat geldt bijvoorbeeld voor het opschorten van de behandeling van asielaanvragen, de zogenoemde asielbeslisstop. Dat is in strijd met Europese asielregels. Nederland mag daar niet zomaar van afwijken, zelfs niet als er sprake is van een crisis.

Het is ook lastig de opvang te versoberen, denken de advocaten. Het gerechtshof Den Haag heeft in 2022 al gezegd dat de opvang van asielzoekers ondermaats is. Organisaties zoals de Nationale ombudsman en VluchtelingenWerk concludeerden dat de situatie sindsdien niet is verbeterd. "Voor het verder beperken en versoberen bestaat dus geen ruimte", schrijven de advocaten.

Van de 22 asielmaatregelen uit het regeerprogramma die de belangenorganisatie onder de loep nam, kregen er 7 een rode streep. De rest belandde in het geel. Die plannen kunnen de rechtsstaat verzwakken en vormen volgens de advocaten daarom een risico.

Vanuit de Tweede Kamer schrijft Edo over de grote politieke ontwikkelingen in Den Haag. Lees hier meer verhalen. Tips? Mail naar [email protected].

Ondanks alle kritiek en de politiek doodlopende weg houdt PVV-leider Geert Wilders vast aan de noodwet. Het feit dat sommige asielmaatregelen niet haalbaar zijn, doet zijn partij electoraal geen pijn gezien de verschillende zetelpeilingen van de afgelopen maanden.

Voor NSC geldt het tegenovergestelde. De partij is opgericht met de belofte van goed bestuur. Het was voor partijleider Pieter Omtzigt een harde eis dat alle coalitiepartijen (PVV, VVD, NSC en BBB) een "basislijn" ondertekenden. Daarin beloven de partijen dat al hun plannen "binnen de grenzen van de democratische rechtsstaat" blijven.

De rood gemarkeerde stukken in de analyse zijn dus vooral voor NSC lastig uit te leggen. Toch zit er voor die partij iets positiefs in het document. Want naast rood en geel beoordelen de advocaten ook plannen met groen. Dat zijn de voorstellen die in hun ogen "de rechtsstaat kunnen verbeteren".

Dat geldt bijvoorbeeld voor het voornemen om wetten aan de grondwet te toetsen en het verder splitsen van de afdelingen bestuursrechtspraak en advisering van de Raad van State. Dat zijn punten die rechtstreeks uit het NSC-verkiezingsprogramma komen.