Grotere kans op celstraf voor laagopgeleide verdachten met migratieachtergrond

Mensen die hetzelfde misdrijf plegen krijgen niet altijd dezelfde straf. Laagopgeleide verdachten met een migratieachtergrond hebben een bijna drie keer zo grote kans op een celstraf als hoogopgeleiden zonder migratieachtergrond. Dat blijkt uit onderzoek van Investico en NOS op 3.

Investico en NOS op 3 onderzochten 1,2 miljoen beslissingen van het Openbaar Ministerie (OM), zeker 500.000 uitspraken van de rechter en meer dan 200.000 opgelegde gevangenisstraffen tussen 2013 en 2022.

Op basis van nieuwe data van statistiekbureau CBS keken onderzoekers naar de verschillen in opgelegde straffen tussen verdachten met een hoge en lage sociale status.

Uit dat onderzoek blijkt dat een laagopgeleide verdachte met een migratieachtergrond 23 procent kans heeft om in de gevangenis te belanden. Voor een hoogopgeleide verdachte zonder migratieachtergrond die verdacht wordt van hetzelfde misdrijf is die kans 8,3 procent.

Hetzelfde patroon zagen onderzoekers bij vijftien delicten die ze afzonderlijk hebben bekeken. Het ging daarbij om misdrijven als diefstal, maar ook mishandeling en moord en doodslag. Bij diefstal was de kans op celstraf voor een vmbo-geschoolde verdachte 2,5 keer zo groot. De kans was 1,5 keer zo groot bij moord en doodslag.

Investico schrijft dat de cijfers een inzicht geven in de uitkomst van beslissingen van het OM en rechters, maar plaatst ook een kanttekening. De cijfers laten niet zien wat de redenen zijn waarom mensen met een lage status harder gestraft worden. Zo staat in de cijfers niet of iemand al eerder is veroordeeld voor eenzelfde misdrijf. In zo'n geval geeft een rechter vaak een hogere straf.

Er is eerder verkennend onderzoek gedaan naar klassenjustitie in Nederland, ook door de overheid. Zo vond de Universiteit Utrecht in 2021 aanwijzingen dat het verschijnsel speelt in de rechtspraak. Rechters zouden verdachten strenger straffen wanneer ze zichzelf minder met hen kunnen identificeren.

Ook legde eerder onderzoek naar klassenjustitie al de link met de kans dat je zonder directe aanleiding gecontroleerd wordt op het schuldig zijn aan een strafbaar feit vanwege je afkomst of uiterlijk. Dit is een vorm van discriminatie. De marechaussee bleek stelselmatig te doen aan dit zogenoemd etnisch profileren, doordat de grensbewakingsdienst mensen met een migratieachtergrond sneller controleerde.

Uit interviews met officieren van justitie en rechters blijkt dat verdachten met een "goed milieu" er beter van afkomen, schrijft Investico. Een deel van de rechters schrijft dat mensen die hoger op de maatschappelijke ladder staan meer te verliezen hebben en daarom een lagere straf krijgen.

Van de 247 advocaten die Investico heeft bevraagd, zegt ruim 70 procent weleens het vermoeden te hebben dat een cliënt werd benadeeld vanwege zijn lage opleidingsniveau of migratieachtergrond. "Het gaat niet bewust", zegt een advocaat. "Maar een rechter kan zich makkelijker inleven in een witte, hoogopgeleide man."

De Raad voor de rechtspraak laat in een reactie op het onderzoek weten dat de conclusies "in grote lijnen aansluiten bij het beeld dat we kennen uit eerdere onderzoeken naar dit onderwerp". Daarbij benadrukt de raad dat "discriminatie of klassenjustitie haaks staan op de kernwaarden van de rechtspraak".

Het OM schrijft in een reactie geen verklaring te hebben voor de verschillen in cijfers. Het ministerie zegt dat "straffen geen rekenen en statistiek is, maar wegen en praktische wijsheid".

Ja, ik ontvang graag elke middag het belangrijkste nieuws van NU.nl.

Vul een geldig mailadres inBedankt voor de aanvraag, we hebben uw mailadres in goede orde ontvangen.

Het aanvragen van de nieuwsbrief is helaas niet gelukt, probeer het nog eens.